Soğuk Savaşın sonuyla beraber özel askeri firmalar kendilerini soğuk savaş dönemine kıyasla daha fazla göstermeye başladılar. Yugoslavya’nın dağılması, ABD’nin Afganistan’a müdahalesi, İkinci Körfez Savaşı, bu çatışma bölgeleri muharebenin özelleştirilmesi için verimli bir ortam sağladı.

Soğuk Savaşın bitişi, bu savaşın taraflarının askeri ayak izlerinin küçülmesini beraberinde getirdi. Daralan savunma harcamaları, Sovyetlerin çöküntüsünden ortaya çıkan Rusya Federasyonunun içinde bulunduğu ekonomik buhran ile beraber, miras edindiği bu devasa askeri varlığı idame edecek güçte değildi.

Bu noktada küçülen askeri sistemden çıkan eğitimli ve kabiliyetli ancak sivil sektörle kabiliyetleri uyumsuz işsiz bir kesim ortaya çıktı. Tek kutuplu dünya düzenine geçiş, konvansiyonel kuvvetlerde rakipsiz durumda kalmış ABD askeri gücü, soğuk savaş sonrası ilk iki on yıllık süreci düşük yoğunluklu çatışmaların savaşın genel geçer haline dönüşmesine sahne oldu.

Değişen karakteri savaşın özelleşmesi için verimli bir alan ortaya çıkarmış oldu. Soğuk savaş sonrası dönem bu noktada özel askeri şirketlerin sayılarının artması ve fazlasıyla göz önüne çıkması için verimli bir ortamı beraberinde getirmiş oluyordu. Zayıf devlet yapılarının bulunduğu ve düşün yoğunluklu çatışmaların özellikle büyük güçlerin müdahalesiyle sürekli hale geldiği coğrafyalar bu şirketler için verimli pazarlar haline geldi. 21. Yüzyılın başındaki Afganistan ve Irak müdahaleleri ile beraber verimli bir pazar olarak ortaya çıkan bu bölgeler veyahut dekolonizasyon süreciyle bağımsızlıklarını kazanan lakin güçlü ve etkin devlet yapıları kurulamayan Afrika ülkeleri bu firmaların kendilerini gösterdikleri bölgelerin belli başlıları oldular.

Afganistan, Irak veyahut Sahra altı Afrikası gibi problemli bölgelerde etkinlik gösteren özel askeri şirketlerin üstlendiği roller ağırlıklı olarak destek rolleri oldu. Konuk oldukları ülkenin silahlı kuvvetlerine eğitim ve lojistik desteği verirken, önemli kişilerin veyahut altyapı tesislerinin korunmasında görev aldılar. Düşük yoğunluklu çatışmaların olduğu bu bölgelerde ayrıca muharip rol de üstlendiler. Batılı güçlerin etkin olduğu Orta Doğu coğrafyasında ise bu güçlerin gölgesinde destek rolü oynadılar.

21. Yüzyılın ikinci on yılı bu çatışma bölgelerin artışına sahne oldu. Arap Baharıyla beraber çöken devlet yapıları, Suriye ve Libya’da olduğu gibi, Rusya’nın artan askeri ve ekonomik gücüyle beraber yakın coğrafyasındaki çıkarlarını daha etkin bir şekilde savunma isteği Ukrayna ve Suriye müdahalelerini beraberinde getirdi. Bu bağlamda, Rus özel askeri şirketleri Rus çıkarlarının bu bölgelerde savunulması veyahut Rusya’nın hedeflerine ulaşılmasında düşük maliyetli bir araç olarak ortaya çıktı.

Özel askeri şirketlerin Rusya özelinde kullanışlı olmasının en belli başlı sebebi yukarıda belirttiğimiz gibi maliyet, lakin maliyet bu noktada hem finansal hem politik olarak düşünülebilir. Küçük bir lojistik ayak izine sahip olmaları, görev aldıkları ülkelerde kendi kendileri finanse etmeleri ki bunu ev sahibi devletle ya da rejimlerle yaptıkları kontratlarda değerli maden ve doğal kaynakları yer yer ödeme olarak kabul etmeleriyle onları finansal olarak maliyet etkin kılmakta, politik maliyet açısından ise eylemlerinin Rusya özelinde inkar edilebilir olmasından kaynaklanmaktadır. Bir önemli avantaj ise özel askeri şirketlerin yaptıkları harekatlarda verdikleri kayıpların Rus toplumu üzerinde bir etkisinin olmamasından kaynaklanıyor.

Kısaca politik, toplumsal ve finansal maliyetlerinin Rusya tarafından düşük kabul edilmesi, Rus dış politikasında ve Rusya’nın küresel etkisinin artırılmasında maliyet etkin bir araç olarak görülmesine neden oldu. İnkar edilebilirlik ve verilen kayıplara tolerans kısaca Rus özel şirketlerini Rusya için son derece etkin araçlar haline getirdi. Rusya’nın nazarındaki bu durum aslında ayrıca geleneksel özel askeri şirketlere göre daha farklı bir yere ve işleve sahip olduklarının tartışılmasına da neden oluyor. Bunlardan asıl olanı tabi Rusya’nın gözündeki ve dış politikasındaki yerleri sebebiyle devletle aralarındaki bağ. Her ne kadar, Rusya’da legal olarak gri bir alanda faaliyet gösterseler de, Rus ordusundan hem lojistik hem eğitim desteği almaları, Suriye ve Ukrayna gibi muharebe alanlarında Rus özel kuvvetleriyle iletişim halinde hareket etmeleri, tank, kaideye monteli obüs, sabit kanatlı platformları operasyonel olarak kullanmaları bu bağın göstergesi olarak öne sürülebilir.

Bir başka farklılık noktası ise özellikle Suriye ve Ukrayna’da görüldüğü gibi, özel askeri şirketlerin genelde üstlenmediği, daha çok geleneksel ulusal orduların üstleneceği farklı bir harekat rolü üstlenmeleri oldu. Bu da Ukrayna özelinde gördüğümüz doğrudan ön hatlarda muharebeye katılmak yer yer bütün sorumluluğu üstlenmek oldu. Rus ordusu ve devletiyle olan bağları, pek özel askeri şirketler özelinde görünmeyen ağır silahların envanterlerinde olması ve kullanılması ve yeri geldiğinde Rus ordusunun bir özel askeri birimi gibi hareket etmeleri Wagneri ve aslen bu çatışma alanlarında operasyonel olarak faaliyet gösteren Rus özel askeri şirketleri batılı muadillerinden ayıran başlıca farklardır.

Batılı muadillerinin daha geri saflarda destek unsuru olarak aldıkları rollere karşı, Wagner özelinde de gördüğümüz gibi daha yüksek profilli ve yüksek yoğunluklu roller üstlenen Rus özel askeri şirketleri Rusya’nın uluslararası alanda kullandığı son derece maliyet etkin bir araç olarak görülüyor. Ancak bu algı 23-24 Haziran tarihleri arasında hızla parlayıp sönen Wagner şirketinin başlattığı isyan hareketiyle yıkıldı denilebilir. Yaşananlar, bu firmalar üzerinden Rus devletinin içinde bulunduğu zaafı gösterirken aynı zamanda bu yüksek profilli operasyonel roller Rus Ordusunun kapasite eksikliklerinin bir göstergesi olarak okunabilir. Kısaca Wagner gibi şirketlerin sayılarının artması ve kullanımı, Rusya özelinde savaşın özelleşmesinin bir zafiyet göstergesi, böylece güçlü ve etkin bir devlet algısına vurduğu darbe sebebiyle astarı yüzünden son derece pahalıya gelen bir vasıta olduğu yoruma sebep olacaktır. Ve bu yüksek maliyetin karşılanması uzun döneme yayılacaktır.