Büyük kayıplara yol açan deprem felaketinde, yıkılan binaların yerine yapılacak konut ve işyerlerinin teslimine yönelik modelin açıklanması bekleniyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan 309 bin konutun inşa aşamasında olduğunu, nisan ayına kadar 234 bin konutun daha inşaat aşamasına geleceğini açıkladı. Böylelikle köy evleri dahil inşaatına başlanacak toplam konut sayısı 543 bine ulaşacak. Yapılacak konut ve işyerlerinde, felakete uğrayan kişilerden ne kadar bedel alınacağı yapılacak hesaplamalardan sonra açıklanacak. Ayrıca, yasaya göre kamu DASK poliçesi olmayan konutlara afet konutu teslimi yapmak zorunda değil. Ancak şimdiye kadar olan deprem ve diğer felaketlerin tamamında özel kararlar alınarak afet konutları teslimi gerçekleşti. Bunun için de bir kararname çıkarılması bekleniyor.

Konut alanlar konut tutarını ödeyecekler

Afetlerden sonra kamu tarafından üretilen konutlara hak sahipleri belirli bir oranda ödeme yapıyor. Bu ödeme, konutun tam bedeli olabildiği gibi, çeşitli teşviklerle bedel değiştirilebiliyor. Ancak, genellikle birim maliyetler üzerinden belirlenen tutar kadar borçlandırma yapılıyor. Bu bedele altyapı bedelleri dahil edilmiyor. EKONOMİ’de 20 Şubat’ta yayımlanan haberde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın duyurduğu brüt 105 metrekare evin, kamu birim maliyetine göre toplam tutarının 1 milyon 575 bin lira olarak hesaplandığı duyurulmuştu. Yapılacak konutların bu maliyet veya yakın tutarda olması bekleniyor. Hükümet, yaptığı harcamalara ve ihalelere bakarak bir konut bedeli belirleyecek ve konut alan hak sahipleri ile hak sahibi olmayanlardan bunu tahsil edecek. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 27 Şubat itibariyle hasar tespitinde yüzde 84’e ulaşıldığını; 11 ilde 1 milyon 430 bin 363 bina ve 4 milyon 874 bin 588 bağımsız bölümün incelemesinin tamamlandığını açıkladı. Bunlar içinde 144 bin 595 binanın ağır hasarlı, 34 bin 747 binanın orta hasarlı olduğu belirlendi. Ağır hasarlı bağımsız bölüm 27 Şubat itibariyle 420 bin olarak belirlendi.

Hak sahipliği süreci başladı, vatandaşın başvurması gerekiyor

Doğal afet mevzuatına göre, bir afet sonrasında öncelikli olarak kimlerin hak sahibi olduğu belirleniyor. Bunun için önce ilgili yerdeki mülki amirin veya görevlendireceği kişinin başkanlığında Mahalli Hak Sahipliği Komisyonu oluşturuluyor ve bu komisyon kimlerin hak sahibi olduğunu kayda geçiriyor. Deprem bölgesinde bu süreç geçen hafta başladı. Evleri yıkılan kişilerin başvuru yapması gerekiyor. Hak sahipliği ise çeşitli kurallara tabi. Mevzuata göre, yasal süre içinde başvurmayanlar, kendi veya eşine ait aynı cins hasarsız konut- işyeri-ahırı olanlar, kiracılar, vakıf ve dernekler, kaçak yapılar, imar planında sakıncalı yerlere ruhsatsız olarak yapılmış yapıların sahipleri, DASK yaptırmayanlar hak sahibi olamıyor. Hak sahipleri ise bu istisnalar hariç şekilde konut, işyeri, ahırı ağır hasarlı, yıkık ya da orta hasarlı olanlar, afetten önce ve afet tarihinde mülkiyeti ebeveynine ait ikinci ya da üçüncü konutta oturanlar, iştirak ya da müşterek sahip oldukları konut ya da işyeri hasar görenler, konutları istimlak edilen aileler hak sahibi olabiliyor.

Artan konutlar satılabiliyor

Hak sahibi olamama hallerinde en sık rastlanan unsur, DASK yaptırmayanlardan oluşuyor. Ancak doğal afet durumlarında, kamu ya düzenleme yaparak, ya da ihtiyaç kadar konut yapıp özel olarak afetzedelere belirli bir ödeme şartıyla vererek genellikle sisteme dahil ediyor. Düzenleme yapılmadan da hak sahiplerinin kullanmadığı haklar, iptaller ve hak sahibi sayısından daha fazla konut üretildiği durumlarda ortaya çıkan fazla konutlar yine belirli şartlarda “artan konut” adı altında satılabiliyor. Konutlar, TOKİ aracılığıyla yaptırılabildiği gibi, konut üretimi için doğrudan ihale de açılabiliyor. Ayrıca evini kendi yapana yardım veya kredi kullandırılarak ev satın alma modelleri de uygulanabiliyor. Belirlenen bedeller üzerinden ev alanlar ağır hasar görmüş ya da yakılmış binalar için ilk 2 yılı ödemesiz, kalanı 18 eşit taksitle 20 yıl vadeyle faizsiz olarak borçlarını ödeyebiliyor. Ağır hasarlı ya da yıkılmış işyerleri için ise ilk 2 yılı ödemesiz, kalan 8 yılı yüzde 4 faizle toplamda 10 yıl vadeli satış yapılıyor. Orta hasarlı konutlarda ise yine 2 yılı ödemesiz 10 yıl vade faizsiz ve işyeri için 2 yılı ödemesiz 5 yıl vade ve yüzde 4 faiz uygulanıyor.

Düzenleme bekleniyor

Türkiye’nin yaşadığı en ağır yıkımlardan biri olan ve 11 ilde, geniş bir coğrafyada etkili olan afet sonrası yapılaşma için bir düzenlemenin çıkması bekleniyor. Konutların hızla yapımı konusunda hükümet istekli olduğunu açıklarken, 10 binin üzerinde konutun yapımına başlanmıştı. Cumhurbaşkanı Erdoğan 1 yıl içinde bölgenin “ayağa kaldırılmasını” planladıklarını açıklamıştı. Mehmet Kaya/ekonomim.com