TC Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın (SBB) yılın üçüncü çeyreğine ilişkin yayınladığı İş Gücü Piyasası’ndaki Gelişmelerin Makro Analizi raporu, sanayideki istihdam çıkışlarını net bir şekilde ortaya koydu. Buna göre, hizmetler, inşaat ve tarım sektörlerinde istihdam artarken, bir tek sanayide düştü. Çeyreklik bazda sektörlerin toplam net ilave istihdama katkıları incelendiğinde, çeyreklik istihdam artışının 278 binini hizmetler, 42 binini inşaat, 30 binini ise tarım sektöründen gelirken, sanayi sektörü istihdamı 226 bin kişi azalışla negatif katkı verdi. Yanı sıra toplam istihdam bir önceki yılın aynı çeyreğine göre 883 bin kişi artarken, sanayi sektöründe 12 bin kişi azaldı. Sanayinin toplam istihdamdaki payı ise son 12 çeyreğin en düşük seviyesi olarak ölçüldü.

EKONOMİ’nin TC Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB) “İş Gücü Piyasası’ndaki Gelişmelerin Makro Analizi, 2023 yılı 3. Çeyrek” raporu ile TÜİK’in istihdam verilerinden derlediği bilgilere göre, sanayi sektöründe yaşanan istihdam kayıpları bu yılın üçüncü çeyreğinde hızlandı. Verilere göre, İşsizlik oranı 2023 yılı üçüncü çeyreğinde yüzde 9,3 düzeyinde gerçekleşirken, aynı dönemde işgücüne katılım oranı geçen yılki yüzde 53,5 seviyesinde sınırlı bir iyileşme ile yüzde 53,9’a çıktı. Aynı dönemde istihdam oranı ise benzer bir sınırlı iyileşme ile geçen yılın üçüncü çeyreğindeki yüzde 48,1 seviyesinden yüzde 48,9 seviyesine çıktı.

Üretim-istihdam makası açıldı

Sanayi üretim endeksi ise 2023 yılı Ekim ayında arındırılmamış seride yüzde 3,8 oranında artış gösterirken, mevsim etkilerinden arındırılmış sanayi üretim endeksinin bir önceki aya göre yüzde 0,4 oranında azaldığı görülüyor. Rapora göre, 2023 yılının üçüncü çeyreğinde toplam istihdam bir önceki yılın aynı çeyreğine göre 883 bin kişi artarak 32 milyon 43 bin kişiye çıkmış durumda. Yanı sıra bir yıllık süreçte istihdam hizmetler sektöründe 802 bin kişi, inşaat sektöründe de 181 bin kişi artarken, sanayi sektöründe 12 bin kişi, tarım sektöründe de 89 bin kişi azalıyor. Üretim ve istihdam oranları karşılaştırıldığında, 2023’ün ikinci çeyreğinden itibaren sanayi üretimi sınırlı da olsa artış kaydederken, sanayi istihdamının düşüş göstermesi dikkat çekiyor.

Sanayinin istihdama katkısı düşüyor

Çeyrekler bazında incelendiğinde, 2023 yılı üçüncü çeyreğinde mevsim etkisinden arındırılmış istihdam bir önceki çeyreğe göre 124 bin kişi artıyor. Raporda, istihdam değişimlerinin alt kırılımları ikinci çeyrekle kıyaslandığında, tarım, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerinde 106 bin kişilik, inşaat faaliyetlerinde 60 bin kişilik, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetlerinde da 52 bin kişilik istihdam artışı görülürken, toptan ve perakende ticaret faaliyetlerinde 129 bin kişilik, imalat faaliyetlerinde ise 57 bin kişilik istihdam azalışı göze çarpıyor.

2023 yılı üçüncü çeyreği itibarıyla mevsim etkilerinden arındırılmış olarak tarım, sanayi ve hizmetler (inşaat dâhil) sektörlerinin toplam istihdam içindeki paylarında da sanayi aleyhinde bir gelişme söz konusu. Mevsim etkisinden arındırılmış verilere göre, sanayinin istihdamdaki payı 2023’ün 3’üncü çeyreğinde yüzde 20,8’e inerek pandemi yılı olan 2020’nin 4’üncü çeyreğinden bu yana yani son 12 çeyreğin en düşük seviyesine indi. Bu dönemde tarım sektörünün istihdamdaki payı yüzde 14,8 olurken, hizmetlerin istihdamdaki payı yüzde 64,4’e ulaştı. Burada tarım sektörüne de bir parantez açmak gerekiyor. Zira 2005’in ilk çeyreğinde istihdamdaki payı yüzde 26,4 olarak ölçülen tarım sektörünün katkısı, 2016’dan itibaren yüzde 20’nin altında seyrediyor. Söz konusu pay verinin en dip seviyesi olan ikinci çeyrekteki yüzde 14,7’den sonra üçüncü çeyrekte sınırlı iyileşme ile yüzde 14,8 olarak ölçüldü.

Tarımın payı da dibi gördü

Yılın üçüncü çeyreğinde toplam istihdam 31 milyon 724 bin kişi olurken, sanayi sektörü istihdamı 6 milyon 602 bin kişi olarak hesaplandı. Bu dönemde tarım istihdamı 4 milyon 682 bin kişi, hizmetler istihdamı 18 milyon 413 bin, inşaat istihdamı ise 2 milyon 27 bin kişi olarak gerçekleşti. Rapora göre, üçüncü çeyrekte sanayi hariç bütün sektörlerde istihdam artışı oldu. Çeyreklik bazda sektörlerin toplam net ilave istihdama katkıları incelendiğinde, çeyreklik istihdam artışının 278 binini hizmetler, 42 binini inşaat, 30 binini ise tarım sektörü oluştururken, sanayi sektörü istihdamı 226 bin kişi azalışla negatif katkı verdi.

Katma değer artışındaki düşük hız, verimliliği baskılıyor

Raporda, sektörel kısmi emek verimliliği gelişmeleri de inceleniyor. Buna göre, sanayi sektörü verimliliğinde 2020 yılı ikinci yarısından itibaren görülen güçlü artış eğiliminin 2021 yılı üçüncü çeyreği itibarıyla düşüşe geçtiği, son çeyrekteki sınırlı iyileşmeye rağmen düşük seyrettiği görülüyor. Raporda, bu konuya ilişkin olarak, “Sanayi sektörü verimliliğinde 2020 yılı ikinci yarısından itibaren görülen güçlü artış eğiliminin 2021 yılı üçüncü çeyreğinden itibaren, salgın sonrası toparlanma döneminde istihdam artışlarının katma değer artışından daha güçlü seyretmesiyle kesintiye uğradığı görülmektedir” değerlendirmesine yer veriliyor.

Üniversitelilerin işgücüne katılım oranı yüzde 29,6

Aynı rapor, işgücü piyasası temel göstergelerine eğitimin alt kırılımları ile bakıyor. Buna göre, 2023 yılı üçüncü çeyrekte; toplam işgücü içinde yüzde 43,4 ile en yüksek paya sahip olan lise altı eğitimlilerin işsizlik oranının yüzde 7,3 olduğu görülüyor. Yükseköğretim mezunlarının toplam işgücündeki payı ise yüzde 29,6 olurken, bu seviyede işsizlik oranı geçen yılın aynı çeyreğine göre 1,4 puan düşerek yüzde 10,7’ye geriliyor.

EYT işgücüne katılımı düşürdü

2023 yılı üçüncü çeyreğinde mevsim etkisinden arındırılmış olarak işgücüne katılım oranı bir önceki çeyreğe göre 0,1 puan gerileyerek yüzde 53,4 oldu. Raporda, işgücüne katılım oranındaki sınırlı gerilemeye ilişkin olarak, ‘emeklilik ile ilgili yapılan düzenlemelerin geçici etkisi olduğu’ değerlendirmesine yer verildi. İşgücüne katılım oranı, kadınlarda değişmeyerek yüzde 35,9; erkeklerde ise 0,3 puan azalarak yüzde 71,2 düzeyinde gerçekleşti. Merve Yiğitcan/ekonomim