İran’da Eylül ayında, 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ahlak polisi tarafından alıkonulduğu sırada ölmesiyle birlikte, hicap giyme ve diğer kısıtlamalara karşı, rejim değişikliği talep eden kitlesel protestolar başladı.

Bu BBC Farsça Servisi çalışanları için durmaksızın çalışmak anlamına geliyordu. Ancak İran’da yaşananları bildirmek yalnızca lojistik olarak değil, kişisel olarak da çetrefilli bir iş.

Ekim 2022’de, İran Dışişleri Bakanlığı BBC Farsça’nın da isminin bulunduğu, terörizmi destekleyen hareketleri, şiddete yöneltmesi, nefret söylemi ve insan hakları ihlali yaptığı için yaptırım uygulanan kişi ve organizasyonlar listesi yayımladı. BBC Farsça Servisi çalışanları online ölüm ve şiddet tehditlerinin yanı sıra küfürlü binlerce yorum aldı.

İran’da yaşayan aileleri de, BBC’de çalışanlarla bağları nedeniyle sorgulanıyor ve tehdit ediliyor. Gazeteciler aynı zamanda ‘rejim savunucusu’ olmakla da itham edilebiliyor.

“Reporting Iran: Inside BBC Persian” isimli yeni BBC belgeselinde, Berlin’de hükümet karşıtı bir gösteriyi haberleştirmek için orada olan muhabir Jiyar Gol, bazı göstericiler tarafından rejim yanlısı olmakla eleştiriliyor.
Jiyar, kendisine çıkışan eylemciye, “Şu an benim ailemden kaç kişi hapiste biliyor musun?” diye isyan ediyor.

BBC Farsça’nın sunucusu Rana Rahimpour’un da İran’daki annesiyle yaptığı bir görüşme gizlice kaydedildi ve yayınlandı. Kesilerek yayınlanan görüşme sonrası Rahimpour, İran güvenlik güçlerine ‘sempati’ duymakla suçlanmaya başlandı.

Ölüm tehditlerine varan taciz mesajları sonrası Rana, sosyal medya hesaplarını dondurdu ve ekran görevinden de izin almak zorunda kaldı.

İran’da rejime tepki duyan çok sayıda kişi, BBC’nin tarafsız habercilik ilkesini gereklerini yapmasını, Tahran yönetimi ile aynı çizgide durmak olarak yorumluyor. Hükümet karşıtı gösterilerde “Ayetullah BBC” sloganları atılabiliyor. Halbuki Rana, İran hükümetinin baskısını gerekçe göstererek, çocuklarının İngiltere’deki okulunda ek önlem alma uyarısı yapmıştı.

BBC gazetecilerinin İran’da çalışmasına izin verilmiyor. Bu nedenle İran sokaklarında ne olduğunu doğrulamak için sosyal medya görüntüleri ellerindeki tek kaynak.

Son protestolarda sosyal medya vazgeçilmez bir hal aldı. Örneğin gazeteci, bir protestocunun öldürüldüğü haberini aldığında, öncelikle aynı soyadlı takipçilerine ulaşmak için o kişinin sosyal medya hesaplarını kontrol ediyor. Aile üyelerinden gelen bilgiler, ölüm belgesi, adli tıp belgesi gibi diğer kaynaklardan gelenlerle doğrulanabiliyor.

Bunun gibi büyük haberlerde, BBC’nin görevi yalnızca olayları aktarmak değil, aynı zamanda dezenformasyonu, gerçeklerden ayırmak.

Söz konusu bir görüntünün, iddia edildiği yere ait olup olmadığını tespit etmek için online haritalama araçları kullanılıyor. Zaman içinde değişmiş olabilecek dükkanlara bakılıyor, hava durumu bile o günküyle uyuşuyor mu diye kontrol ediliyor.

Gazeteciler bunu İran devlet kanalı tarafından yapılan haberler için de uyguluyor. Geçtiğimiz aylarda, 16 yaşındaki protestocu Nika Shakarami’nin ölümünü aydınlatabilmek için tüm bu yöntemleri zorladılar.

Tahran, Shakarami’nin bir binanın çatısından düştüğünü iddia ediyordu. Ailesi ise güvenlik güçlerinin ölümde rol oynadığına inanıyordu.

Devlet televizyonu Nika olduğunu iddia ettiği bir kadının güvenlik kamerası görüntülerini yayınladı. Söz konusu görüntüdeki kişi, Nika’nın düştüğünü iddia ettiği binaya girerken görülüyordu.

Bu olayda, iki şey ortaya çıktı. Nika bir arkadaşına güvenlik güçleri tarafından takip edildiğini söylemişti. Ancak güvenlik kamerasındaki kadın sakince yürüyordu. Arka planda bir kedinin de sakince yürüdüğü görülüyor. Bu kişi göz yaşartıcı gaz kullanılmış gürültülü bir protestoya dahil olan Nika olsaydı, hem kendisinin hem de kedinin kaos ortamından kaçar gibi görüntüye girmesi beklenirdi. Nika’nın ailesi de BBC’ye, görüntülerdeki kişinin kızları olduğunu doğrulayamadı.

BBC gazetecilerine sahadan bilgi gönderen kaynaklar da İran güvenlik güçleri tarafından gözaltına alınabiliyor. Bu kişiler gazetecilerle tekrar iletişime geçtiğinde de karşıdaki kişinin artık İran otoritelerinin tehdidi altında hareket edebileceği şüphesi devreye giriyor.

Sahada yaşananların sürekliliği nedeniyle, haber kaynakları BBC gazetecileriyle gece gündüz bağlantıya geçiyorlar.
Gazetecilerse tüm bu haber telaşı sırasında kendi ailelerinin problemleriyle de baş başa olabiliyor

BBC Dünya Servisi’nin bir parçası olarak Farsça yayın yapıyor. Kanal İran’da yasaklı, gazeteciler de öyle, ancak İran’da uydudan, djital platformlarda ve radyodan erişilebiliyor. Dünya genelinde ve İran’da her hafta 18,5 milyon kişiye ulaşıyorlar. BBC Farsça Servisi, İran resmi görevlileriyle görüşmemekle birlikte hükümet tarafına da haberinde yer veriyor.

Bazı İran muhalifleri tarafından “Ayatullah BBC” olarak isimlendiriliyor. Bu kişiler tarafından 43 yıl önce dini yapının ülkenin başına gelmesinde rol oynamak ve İran rejiminin yanında yer almakla itham ediliyor.

Gazetecilerin varlıkları 2017’de donduruldu, aileleri sorgulandı ve bazıları tutuklandı.

Farsça Servisi hakkındaki BBC belgeselinde gazeteci Farnaz Ghazizadeh, İran’daki babasının hastalanarak hayatını kaybettiğini anlatıyor. Son 18 yılda onunla yeterince vakit geçiremediği için suçluluk duyduğunu söylüyor:

“BBC’ye katılmaya karar verdiğimde, sadece kendim için değil pek çok kişi için karar verdiğimi fark edemedim. Ve kendime şunu sorup duruyorum: ‘Bu kararı vermeye hakkım var mıydı? Buna değer mi?'”

Ghazizadeh, geçtiğimiz yıl ölmek üzere olan erkek kardeşini de ziyaret edememişti. “Benim 45 yaşındaki kardeşim ölüm döşeğindeydi, onun ve ailemin yanında olamıyordum. Ve sosyal medyada da aynı zamanda rejim savunucusu olarak anılıyordum” diyor.

BBC Farsça Servisi’nde çalışan biriyle bağınız olması hayatınızı sonsuza kadar değiştirebilir. Örneğin BBC Farsça Servisi’nden Rana Rahimpour’un erkek kardeşi, İran Petrol Bakanlığı’ndaki işini kaybetti. Jiyar Gol, küçük kızını ailesiyle hiçbir zaman tanıştıramadı.

Geçen yıl, İran üzerine çalışan Birleşmiş Milletler’den dört bağımsız uzman, rejimin BBC Farsça Servisi çalışanlarına uyguladığı “saldırı ve tehdit” konusunda büyük endişeler olduğu konusunda uyarıda bulunmuştu. BBC Türkçe