Arjantin’de ekim ayında düzenlenecek genel seçimler öncesi yapılan ön seçimlerde en çok oyu liberteryen popülist aday Javier Milei’nin alması piyasalarda büyük bir şok etkisi yarattı. Ön seçimde oy kullanma zorunlu olduğu için bu sonuç ekimdeki genel seçimler için önemli bir prova olarak kabul ediliyor.

Milei ön seçimde oyların yüzde 30’unu alırken, ana muhalefet bloku yüzde 28, mevcut iktidar Peronist ittifak ise yüzde 27’lik oy oranında kaldı.

FAİZ ARTIRIMI VE DEVALÜASYON KARARI

Seçim sonuçları öncesinde 287 seviyesinde işlem göre Dolar/Arjantin Pesosu, sonuçların ardından önce yüzde 14 yükseldi. Ardından dün Arjantin Merkez Bankası piyasaları sakinleştirmek için pesoyu devalüe etme ve politika faizini yüzde 97’den yüzde 118’e yükseltme kararı aldı. Son kararlar dolar peso karşısında günlük yüzde 22 yükselerek 350 seviyesine geldi.

Arjantin seçimlerinde iktidar ve anamuhalefet arasında çekişmeli bir seçim yaşanması beklenirken Milei’nin aradan sıyrılarak ön seçimlerden zaferle ayrılması bir anda ülke ekonomine yönelik belirsizliklerin artmasına yol açtı. Bunun nedeni ise popülist politikacının sıra dışı ekonomik vaatleri bulunması.

‘MERKEZ BANKASI HALKI DOLANDIRMAK İÇİN KURULDU’

Milei’nin ekonomik vaatlerinin merkezinde Merkez Bankasını kapatmak ve Arjantin Pesosunu tedavülden kaldırarak tamamen ABD Doları kullanmak yer alıyor. Javier Milei temmuz sonunda El Pais’e verdiği röportajda kendisine neden ekonomiyi dolarize etmek istediği sorulduğunda şu cevabı vermişti:

“Soruyu diğer türlü sormak gerekiyor? Neden dolarize etmeyelim? Arjantin bir merkez bankası yokken dünyanın en zengin ülkesi haline gelmişti. 1880-1935 yılları arasında yıllık enflasyon ortalama yüzde 0.9 seviyesindeydi. 1935 yılında merkez bankası halkı dolandırmak ve güce yakın kişilere yarar sağlamak için kuruldu. Merkez Bankası’nın kuruluşunun ardından enflasyon yüzde 6’ya sıçradı. 1946 yılında merkez bankası tamamen kamulaştırıldı ve ortalama enflasyon yüzde 250’ye çıktı. Pesodan şu ana kadar 13 sıfır attık ve savaş bile yokken 2 hiperenflasyon dönemi geçirdik. Bu bir felakettir.

1991 yılında sabit kura geçildi ( 1 dolar 1 pesoya eşitlendi). 1993 yılından itibaren Arjantin bir kaç yıllığına dünyadaki en düşük enflasyona sahip ülkelerden birisi oldu. Bu, Arjantin tarihindeki en başarılı programlardan birisi oldu.”

Javier Milei genel kanının aksine söz konusu sabit kur rejiminin rekor işsizlik oranına ve yoksulluğun artmasına yol açtığı fikrine katılmıyor.

Milei detaylı bir şekilde ekonomik görüşlerini dile getirdiği El Pais röportajında ‘Neden dolarizasyonu savunduğu’ sorusuna ahlaki bir bakış açısıyla yaklaştığını belirtti.

‘PARA BASMAK SAHTEKARLIKTIR’

Çalmanın yanlış bir şey olduğunu belirten 52 yaşındaki politikacı “Para basmak alım gücünü düşürdüğü için sahtekarlıktır; cebinizden siz fark etmeden zorla para almaktır. Sorular teknik olsa da cevabı politik oluyor. Mevcut Başkan Alberto Fernandez hükümetinin, ki suçlular hükümetidir, ilk 3 yılında ekonomi yüzde 16 daraldı. Bu hükümetin her yıl Arjantinlilerden 25 milyar dolar çaldığı anlamına geliyor” ifadelerini kullandı.

‘EKVADOR’DA GELİRLER 10 KATINA ÇIKTI’

2000 yılında tüm ödemelerde ABD Doları kullanmaya başlayan Ekvador’u olumlu bir örnek olarak gösteren Milei “Ekvador’un verileri etkileyici. Dolarizasyondan sonra gelirler 10 katına çıktı ve enflasyon çakıldı. Bu tabii Ekvador’un hiç bir sorunu yok anlamna gelmiyor. Ancak sorunlarının nedeni dolarizasyon değil, ülkeyi 2007-2017 arasında yöneten hırsız Rafael Correa’dır” değerlendirmesinde bulundu. Milei, Crorrea’nın dolarizasyon kararını geri döndürmeye çalıştığını ancak halkın buna izin vermediğini sözlerine ekledi.

‘POLİTİKACILARIN ELİNDEN PARA BASMA MAKİNESİNİ ALIRSANIZ ENFLASYON DÜŞER’

Tam dolarizasyonun basit bir şekilde uygulanabileceğini iddia eden Milei “Eğer politikacıların elinden para basma makinesini alırsanız enflasyon düşer. Enflasyon burada ve her yerde dolaşımdaki fazla para sebebiyle oluşur. Bu başarmak kolay mı? Süper kolay. Rakip partilerin ekonomistlerinin entellektüel limitlerinin olması benim suçum değil. Ben Arjantinliler için kesin bir çözüm öneriyorum” ifadelerini kullandı.

TÜM KAMU TEŞEBBÜSLERİNİ ÖZELLEŞTİRECEK

Milei’nin ekonomik vaatleri Merkez Bankası’nın kapatılması ve ABD Dolarına geçilmesiyle sınırlı değil. Kendisi devletin ekonomide olabildiğince az yer almasını savunuyor. Bu sebeple iktidara gelmesi durumunda kamu teşebbüslerinin tamamını özelleştireceğini belirtiyor.

Milei bunun yanında sağlık ve eğitim alanlarında da kademeli olarak özelleştirilmeye gidilmesi gerektiğini savunuyor.

VERGİLERİ DÜŞÜRME VAADİ

Serbest piyasa yanlısı olan Milei başta tarım ürünlerinde olmak üzere pek çok alanda vergileri düşürmeyi vaat ediyor. Düşürmeyi vaat ettiği vergilerin arasında çalışanlardan alınan gelir vergisi de yer alıyor.

Bu vaadi ilgi çekse de Milei şirketlere de çalışanlara karşı bazı yeni haklar sağlamayı öngörüyor. Örneğin şu anda bir çalışanının işine son verdiğinde, makul bir gerekçe sunamazsa şirketlere ceza kesiliyor. Milei bu cezaların kaldırılması gerektiğini savunuyor. Kendisine karşı çıkanlar bu vaadin gerçekleşmesi durumunda çalışan haklarına darbe vurulacağını savunuyor.

KAMU ÇALIŞANI SAYISINI DÜŞÜRMEK İSTİYOR

Milei’nin vaatleri arasında ‘devleti küçültmek’ de yer alıyor. Bunun için göreve gelmesi durumunda kamu çalışanı sayısını azaltacağını söylüyor.

Özelleştirmelerle bu hedefinin bir kısmının kendiliğinden gerçekleşeceğini belirten Milei erken emeklilik ve memur sözleşmelerinin revize edilmesi gibi formüllerle kamu çalışan sayısını düşüreceğini belirtiyor.

ENFLASYON TARİHİ ZİRVEYİ GÖRDÜ

Milei gibi aykırı sayılan fikirlere sahip bir politikacıya ilginin artmasındaki en önemli neden yaşanan ekonomik sıkıntılar olarak gösteriliyor. Alım gücünün sürekli düşmesi ve artan hayat pahallılığı giderek daha fazla Arjantinlinin ana akım politik hareketlere sırt çevirmesine yol açıyor.

Haziran ayında Arjantin’de yıllık enflasyon yüzde 115.6’ya yükselerek tarihi zirvesine çıktı. Yıllık enflasyon mayıs ayında yüzde 114.2, nisan ayında yüzde 108.8, mart ayında ise yüzde 104.3 olarak açıklanmıştı.

ÜLKENİN YÜZDE 40’I YOKSUL

Yüksek enflasyonla boğuşan ülkede yoksulluk da artmış durumda. Resmi verilere göre yoksulluk oranı 2022 sonunda yüzde 39.2’ye ulaştı. Bu, ülkede 18.1 milyon kişinin yoksulluk sınırının altında bir geliri olduğu anlamına geliyor.

2022 sonu itibarıyla yoksulluk oranı 15 yaş altı çocuklarda ise yüzde 54.2’ye yükseldi.

Arjantin’de alım gücü düşerken başta Buenos Aires olmak üzere büyük şehirlerde kiraların gelirlerden hızlı artması da barınma krizi yaratıyor. Enflasyonist ortam sebebiyle evsahipleri dolar bazlı anlaşmaları tercih ederken, turizmin geliştiği bölgelerde kısa dönemli kiraların tercih edilmesi kiralık ev arayan yerel halkı zor durumda bırakıyor.

KİRACILARI KORUYAN YASA BARINMA SORUNUNU DERİNLEŞTİRDİ

Özellikle başkent Bunos Aires’te son 5 yılda hızlı artan kiralara karşı hükümet tarafından kiracıları korumak için çıkarılan bir yasa ise ters tepti. Buenos Aires’te kiralar geçen yıl yüzde 100’ün üzerinde artarken söz konusu yasa senede sadece 1 kere kira zammı yapılması ve bu zammın enflasyon oranını geçmemesi zorunluluğunu getirdi. Bunun üzerine ev sahipleri uzun vadeli kiralama yerine evlerinen Airbnb gibi platformlardan kısa vedeli kiralamaya başladı. Bu da ortalama kira fiyatlarının artmasına yol açtı.

Tüm bu yaşananlar, belki başka zamanda fazla ‘uçuk’ bulunabilecek bir ekonomist olan Javier Milei’nin pek çokları için makul bir adaya dönüşmesine yol açtı. Ön seçim zaferinin ardından Milei ekim ayındaki seçimlere favori aday olarak girecek. Bu seçim belki de ileride Arjantin’in en kritik seçimi olarak tarihe geçecek.