Erzincan’ın İliç ilçesindeki Anagold Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye ait altın madeninde meydana gelen toprak kayması sonucu 9 işçiden haber alınmazken altın madeninin Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporunda, proje alanında toprak kayması (heyelan) riski bulunmadığı belirtiliyor.

İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya’nın açıklamasına göre 9 işçinin toprak altında kalmış olabileceği vahim olay, maden projelerine verilen ÇED olumlu kararlarının güvenilirliğine dair soru işaretlerini de artırdı.

Murat Kurum döneminde onay aldı

Anagold’un açıklamasına göre toprak kaymasının gerçekleştiği “kaza” yığın liçi alanında meydana geldi. Yığın liçi tesisinde büyüme ve kapasite artışı için 7 Ekim 2021 tarihinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) olumlu kararı alınmıştı. ÇED olumlu kararının alındığı tarihte Murat Kurum, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı görevinde bulunuyordu.

Projeye Bakanlığı döneminde ÇED olumlu kararı verilen Murat Kurum, kazanın ardından sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “Erzincan’da toprak kayması sonucu maden ocağında meydana gelen göçükte hiçbir madencimizin zarar görmemesini temenni ediyorum. Dualarımız madencilerimizle” dedi.

Proje için ikinci kez kapasite artırımının yapıldığı söz konusu ÇED raporunda ise “Toprak kayması riski genellikle kayaların çok çatlaklı olduğu, sıvılaşmaya hazır yüzeysel topraklar, killer ve siltlerin bulunduğu yerlerde daha yüksektir. Çalışma alanı düşük miktarda yağış aldığından ve yüzeyde bitki örtüsü az masif kireçtaşı ve mermer kütleleri bulunduğundan heyelan potansiyeli taşımamaktadır” ifadeleri yer alıyor.

Kapasite artırım kararıyla açık ocakları genişletip derinleştiren şirket 687 hektar olan maden sahasını yaklaşık 1746 hektara çıkarırken şirket hakkında 2021’den beri Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na açılan ÇED iptal davası sürüyor.

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) ile İliç’te siyanürlü altın çıkarılmasına karşı çıkan köylüler adına Sedat Cezayirlioğlu tarafından açılan ÇED iptal davası Erzincan İdare Mahkemesi’nce reddedilirken karar haziran ayında Danıştay’da bozulmuş, Danıştay 6. Dairesi yeniden bir bilirkişi incelemesi yapılmasına karar vermişti. İliçli köylülerin avukatı İsmail Hakkı Atal, bilirkişi heyetinden bir kişinin AKP ile bağlantısı olduğunu, sismolog olan bilirkişinin ise eksik bilgisi olduğunu belirterek heyetteki iki bilirkişiye itiraz etmişti.

Siyanür ve kimyasalla üretim

Danıştay’ın yeniden bilirkişi incelemesi kararına rağmen madende üretim devam ediyordu.

Projenin ilk ÇED raporu 2008’de alınmış, madende üretim 2010 yılında başlamıştı. 2014’teki ilk kapasite artırımı ile birlikte 2019’da siyanürlü üretimden 39 çeşit kimyasal, sülfürik asit ve siyanürle üretime geçildi.

Anagold, Ağustos 2023’te “ÇED gerekli değildir” kararıyla da maden sahası içindeki açık ocak alanına 5,83 hektarlık bir bölüm daha eklemek için onay aldı.

Valilik: Toprak kaymasından şirket sorumlu olur

Açık ocak alanının genişletilmesi için hazırlanan Nihai Proje Tanıtım Dosyası’nda (PTD) ise pasa depolama çalışmalarının erozyona ve heyelana sebep olmayacak şekilde yürütüleceği belirtiliyor.

Öte yandan toprak kaymasının sorumluluğunun şirkete ait olduğunu belirten bir yazı da dosyada yer alıyor.

Erzincan Valiliği’nin 23 Haziran 2023 tarihli yazısında, “Sahada yapılacak tesis ve inşaat işlemlerinin bölgedeki herhangi bir doğa olayını tetiklememesine dikkat edilecek, bölgede meydana gelebilecek deprem, kaya düşmesi, heyelan, su baskını, çığ vb. afetler göz önünde bulundurulacak olup projeden kaynaklı patlatmalardan dolayı yerleşim birimlerinde meydana gelebilecek olumsuz etkilerden Anagold sorumlu olacaktır” deniliyor.

Raporda, İl ve Afet Acil Durum Müdürlüğü’nün “Sahada yapılacak tesis ve inşaat işlemlerinin bölgedeki herhangi bir doğa olayını tetiklememesine dikkat edilmeli, bölgede meydana gelebilecek deprem, kaya düşmesi, heyelan, su baskını, çığ, vb. gibi afetler göz önünde bulundurulmalıdır” ifadelerinin yer aldığı uyarı niteliğinde bir yazısı da bulunuyor.

Ancak madenin denetimi kamu kurumlarının sorumluluğunda. Denetim sırasında heyelan ihtimaline karşı gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığının rutin olarak gerçekleştirilmesi gerekiyor.

Erzincan Valiliği, kazanın ardından yaptığı açıklamada, toprak altında kalan işçilerin kurtarılması için yoğun bir arama kurtarma çalışması başlatıldığını belirterek, olayla ilgili adli ve idari soruşturma başlatıldığını duyurdu. Ancak madenin en son ne zaman denetlendiğine dair kamuoyuna bir açıklama yapılmadı.

Siyanür sızıntısında ruhsatı iptal edilmedi

Çöpler Madeni, Haziran 2022’de siyanür taşıyan borulardan birinin patlaması sonucu 20 metreküp siyanürlü solüsyonun çevreye yayılmasıyla da kamuoyunun gündeme gelmişti.

Anagold Madencilik sızıntıyı kabul ederken, şirketten yapılan açıklamada sızan solüsyon döküntüsünün içindeki siyanür miktarının yaklaşık 8 kilogram olduğu ve bunun hızla temizlendiği savunuldu. Şirket, açıklamasında Türkiye ekonomisine sağladığı katkıya da vurgu yaptı.

İliç Cumhuriyet Başsavcılığı iddialarla ilgili soruşturma başlatırken çevre kirliliğine neden olan altın madenine 16,4 milyon lira idari para cezası verildi. Ancak firmaya men cezası uygulanmadı.

“Kaza göz göre göre geldi”

Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO) İstanbul Şubesi, kazanın ardından yaptığı açıklamada, yaşanan olayın Türkiye’deki ÇED süreçlerinin işlevsizliğinin, denetimlerin tamamen kamunun elinden alındığının, uzman görüşlerinin dikkate alınmadığının bir başka ispatı olduğunu vurguladı. “Yaşanan facia, tüm uzman uyarılarına ve birliğimiz TMMOB’nin açtığı davalara rağmen göz göre göre gelmiştir” denilen açıklamada, “Kazanın boyutlarının anlaşılması ve tedbirlerin derhal alınabilmesi için meslektaşlarımızın ve halk sağlığı uzmanlarının derhal bölgeye gönderilmesi, halkımıza doğru bilgilerin verilip tedbirlerin derhal uygulanması gerekmektedir” ifadeleri kullanıldı.

TMMOB da yaptığı açıklamada bölgeye teknik bir ekiple gitmek için hazırlandıklarını duyurdu.

Anagold Madencilik’ten açıklama

Çöpler Altın Madeni’nde meydana gelen toprak kaymasının ardından Anagold Madencilik’ten de açıklama geldi.

“Anagold Çöpler Altın Madeni işletmemizde, 13 Şubat Salı günü saat 14:28 sularında yığın liç alanımızda meydana gelen kaymadan duyduğumuz büyük üzüntüyü paylaşmak isteriz” ifadelerinin yer aldığı açıklamada, “Tüm faaliyetlerinde çalışan sağlığı ve güvenliğini merkeze alan bir kuruluş olarak bu zor zamanlarda da hem çalışanlarımız hem de paydaşlarımız ile birlik ve beraberlik içinde hareket edeceğiz. Yaşanan bu elim olayın etkilerini en aza indirmek için gerekli tüm adımları atmaya devam ederken, olayın ivedilikle açığa kavuşturulması için tüm imkanlarımızı seferber edeceğiz” denildi.

Öte yandan Anagold’un geçen yıl vergi borcunun silindiği şirketin yüzde 80 ortağı olan Kanadalı altın madeni şirketi SSR Mining’in bilançosunda ortaya çıkmıştı.SSR Mining’in üçüncü çeyrek finansal raporuna göre şirket, 12 Mart 2023’te yürürlüğe giren yasa kapsamında yaptığı vergi affı anlaşması uyarınca 7,2 milyon ABD Doları tutarında vergi, faiz ve cezayı sıfırladığını beyan etmişti. Anagold’un yüzde 20’si ise Çalık Grubu’na ait.
Pelin Ünker/ DW