Geçen hafta Ağrı’nın Doğubeyazıt ilçesinde Cuma namazı çıkışı yüzlerce kişi, Tedaş ilçe merkezine kadar yürüyerek sloganlar eşliğinde zamların geri alınmasını talep etti. Onu takip eden günlerde Mardin’in Nusaybin, Kızıltepe, Midyat, Mazıdağ; Diyarbakır’ın Silvan ilçesinde de benzer protestolar gerçekleşti.

Diyarbakır merkezinde ise Çarşamba akşamı Ofis Sanat Sokağı’nda bir araya gelen onlarca esnafın yapmak istediği protesto yürüyüşü polis engeline takılsa da basın açıklamasına izin verildi. Hep bir ağızdan ‘Tedaş istifa’ sloganları atan esnaf, zamların geri alınmasını istedi.

İlk konuşmayı ofisten bir esnaf yaptı, mikrofonu eline alan genç adam son altı yılda esnaf olarak birçok badire atlattığını anlatmaya çalıştı:

“2014 civarlarında Demirtaş’ın mitinginde patlayan bomba döneminde burada esnaftım, o olaydan sonra iflas ettim, daha sonra Sur olaylarında iflas ettim.”

“Bir defa da 2012’de Çin’e gitmiştim…” dediği sırada arkasında duran iki esnaf, siyasi bir konuşma yapmak için bir araya gelmediklerini söyleyerek kendisini uyardı.

İki esnaf mikrofonla birlikte insiyatifi de ele alarak “siyasi değil, ekonomik mesaj vermek adına bir araya geldiklerini” söyledi ve sorunlarını şu şekilde dile getirdi:

“Daha önce uygun gelen faturalar, bir haftadır yüzde 150-200 oranında zamla geliyor, biz istiyoruz ki evdeki çocuklar üşümesin. İki bin liralık faturanın beş bin liraya çıkmasını istemiyoruz, devletin elindeki kurumların özelleştirilmesine karşıyız ve bu kurumların tekrardan kamulaştırılmasını istiyoruz!”

Esnafın son cümlesine, “Kahrolsun TEDAŞ” sloganlarıyla alkışlar eşlik etti.

Diyarbakır’daki esnafın elektrik borcuna tepkisi bu basın açıklamasıyla sınırlı değil. Tepkisini daha farklı gösteren birçok esnaf, vitrinlerine “TEDAŞ zulmüne son” yazıları ve faturalarını asıyor. Bunların en dikkat çekici olanı ise, Diyarbakır’ın gözde semtlerinden biri olan Mahabad Bulvarı’nda sakatat yemekleri satan ‘Paçacı Esat’ adındaki işletmenin camekanına asılan fatura.

“Düzenleme yapılmazsa kapıya kilidi vuracağız”

Pankartın altında büyük puntolarla ‘Soygun var, Tedaş zulmüne son!’ yazısı; onun üstünde borç hanesinde ise 42 bin lira yazıyor.

22 yıldır Diyarbakır’da sakatat yemekleri yapıp satan Esat Ekin, enerji şirketine yaptığı itiraz da reddedilince, borcu protesto etmek için böyle bir yönteme başvurmuş.

“Diclekent semtinde arkadaşımız Nasır Usta var, ona da gelen fatura 72 bin lira. Biz ne A partisiyiz ne de B. Burada işini yapmaya çalışan insanlarız, sesimizi Cumhurbaşkanı’na kadar iletmeye çalışıyoruz. Bir an önce faturalar konusunda düzenleme yapılmazsa, hepimiz kapıya kilidi vuracağız.”

Lokantalarında 80 işçi çalıştıran Esat Usta, etleri muhafaza ettiği deposuyla beraber bu ay 80 bin lirayı aşkın elektrik, su, doğalgaz borcu geldiğini söylüyor. Fiyatlara zam yapmak zorunda kaldığını söyleyen esat Usta, bu durumun müşterileri olumsuz etkilediğini de belirtiyor.

“İnsanlar da kısıtlamaya girdi, eskiden üç günde bir ailesiyle lokantaya gelen müşterilerimiz vardı, şimdi artık 10, 15 günde bir geliyor. İnsanlar artık gelmiyor.”

“Porsiyona zam yapmadık ama malzemeden kısmak zorunda kaldık”

Dağkapı’da Ciğerci Remzi de, Esat Usta gibi elektrik faturası mağduru. Lokantanın şefi Nizam Usta, “Önceki aylarda 16 bin lira gelen fatura bu ay 42 bin lira geldi, 20 bin lira kira veriyoruz, 25 tane işçi var, nasıl olacak bu iş?” diye soruyor.

Zararı tanzim etmek için porsiyona zam yapamayacaklarını söyleyen Nizam Usta, buna karşılık malzemeden kısmak zorunda kaldıklarını anlatıyor:

“Domatesin kilosu 15 lira, maydanoz, yeşillik almış başını gidiyor, patlıcanın kilosu olmuş 35 lira. Güveç yapan arkadaşım var Yoğurtçular pazarında, bıraktı işi, kapattı ocağı.”

Asgari ücretle çalışan bir işçileri de evine 800 lira fatura gelmesinden dolayı çok şikayetçi.

Adını vermek istemeyen işçi ”1250 lira kira veriyorum, bu ay eve gelmiş 800 lira elektrik faturası, ne yer ne içeriz?” diyerek zamlara tepki gösteriyor.

Nizam da diğer esnaflar gibi hükümetin bu konuda acilen bir adım atması gerektiğini söylüyor.

“Bize kestiğiniz fatura oranında ödemeyi siz bize yapın, buyrun işletmemiz sizin olsun!”

Diyarbakır’da Esnaf ve Sanatkarlar Odası’na kayıtlı bine yakın lokanta var. Diyarbakır Lokantacılar Odası Başkanı Haşim Kalkan, gerçek sayının kayıtsız ve kaçaklarla beraber iki binin üzerine olduğunu belirtiyor.

Pandemi ve ekonomik krizin esnafı çok etkilediğini hatırlatan Kalkan “Daha o badireleri atlatamayan esnaf, son ayda gelen yüksek elektrik faturalarının şokunu nasıl atlatır bilemiyoruz” diyor.

Pandemi ve ekonomik krizin yükünü küçük esnafın çektiğini söyleyen Kalkan, enerji kurumuna şu sözlerle tepki gösteriyor:

“Bize kestiğiniz fatura oranında ödemeyi siz bize yapın, buyrun işletmemiz sizin olsun!

“Yüksek zamlardan ötürü geçen ayla kıyasladığımızda arada yüzde 200 oranında bir zam var, biz bu oranı sattığımız ürünlere yansıtma imkan ve olanağına sahip değiliz. Gelen zamma karşı yapabileceğimiz zam oranı en fazla yüzde 25. Bunu yaptığımız zaman da yarı yarıya müşteri kaybını yaşıyoruz.”

Diyarbakır’daki lokantalarda 10 bini aşkın işçinin çalıştığını belirten Haşim Kalkan, kentteki istihdamın büyük bölümünün küçük işletmeler tarafından sağlandığını ifade ediyor:

“Onların ailesini de hesaba katarsak on binlerce insan bu işletmeler sayesinde geçinebiliyor. Yatırımı yapan biz, istihdamı sağlayan biz, ama kaza belaya kurban verilen de biz esnaflar oluyoruz. Bir esnaf ayda 70 bin lira kazanamazken 70 bin lira elektrik faturası ödemesi büyük bir zulüm. Yani dükkanlara kilit vurulursa on binlerce insan işsiz kalacak.”

Alican Ebedinoğlu: Pandemi döneminde bini aşkın esnaf kepenk kapattı

Diyarbakır Esnaf ve Sanatkarlar Odası Başkanı Alican Ebedinoğlu da Kalkan ile aynı görüşte.

Pandemi nedeniyle hizmet sektörünün iki buçuk yıldır çok ciddi yara aldığını belirten Ebedinoğlu, yaşanan ekonomik dalgalanmalar ve dövizdeki hareketliliğin yaşamın her alanını etkilediğini söylüyor:

“Bir yandan enflasyonun yüzde 36’larda olduğu ifade ediliyor, diğer yandan elektrik faturalarına yüzde 125, 200 oranında zamlar yapılıyor. Ama bunun en fazla enflasyon artışına göre yapılması gerekiyor. Mesken, ticari ve sanayi oranları da farklı ama esnafın durumu da farklı. İşyerinde buzdolabı, klima var. Tüm işletmelerin giderinin en az yüzde 50’si elektrik olmuş durumda ve bu borçlar kirayı katlıyor. Daha önce 500-600 fatura gelen 30 metrekare bir elektrik dükkanına, bu ay 4600 fatura gelmiş. Şu an durumun fotoğrafı netleşmedi daha ama önümüzdeki aylarda geri adım atılmaz, düzenleme yapılmazsa birçok işyeri kapanacak.”

Elektriğin özel sektöre devredildikten sonra denetiminin yeterli olmadığını savunan Ebedinoğlu, “30 günde gelmesi gereken fatura, 35 günde gönderiliyor. Meskenlerde 150 kilowatt sınır getirmişti, onu 210’a çıkardılar. 30 günü, 35’e uzatarak bu oranı arttırmaya çalıştığını raporlarla tespit ettik.” uyarısında bulunuyor.

Bölgede istihdam ‘esnafın sırtında’

Pandemi sürecinde Diyarbakır’da 1000’nin üzerinde esnafın kepenk kapattığını belirten Alican Ebedioğlu, pandeminin etkisinin devam ettiğini; buna eklenen yüksek elektrik ve doğalgaz borçları nedeniyle binlerce esnafın daha iflas sınırında olduğunu ifade ediyor:

“Bölgemiz sanayi bölgesi değil, bizdeki Organize Sanayi Bölgesi’nde 12 bini aşkın insan istihdam ediliyor ki bu rakam sanayi bölgelerindeki bir fabrikanın rakamının bile gerisinde kalabiliyor. Bölgede en büyük istihdamı küçük esnaf sağlıyor, yüz bine yakın istihdam var bu alanda. Esnaf ve sanatkar kesimi, sosyal devletin sorumluluğu olan vatandaşa iş, aş sağlama görevini yerine getiriyor, bu yüzden bu tür krizlerde en önce esnaf ve sanatkarın korunup kollanması lazım. Anayasa’da buna vurgu var ama maalesef son yıllardaki tüm krizlerden esnaf istediği desteği alamadı. Bu süreçle beraber sosyal sıkıntılar, krizlerle karşı karşıya kalabiliriz.”

HDP, elektrik üretim ve dağıtım şirketlerinin kamulaştırılması için kanun teklifi verdi

HDP’li Garo Paylan da Perşembe günü Diyarbakır’da esnafın sorunlarını dinledi, binlerce esnafın faturalarını ödemeyecek duruma geldiğini aktardı. Paylan’a göre elektrik üretim ve dağıtım şirketlerinin kamulaştırılması bu sorunu çözebilir. Bu açıklamasına binaen, aynı gün partisinden dört milletvekiliyle birlikte elektrik üretim ve dağıtım şirketlerinin kamulaştırılması ve tüm hanelere ve işyerlerine 250 KW elektriğin ücretsiz sağlanması hakkında kanun teklifi verdi.

DEPSAŞ Enerji: 2022 yılında elektrik faturasını ödeyemediği için elektriği kesilen abone sayısı 38 bin 148

BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Dicle Elektrik Perakende Satış A.Ş (DEPSAŞ Enerji) ve son bir yılda Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından tüm ülke geneli için düzenlenen ulusal elektrik tarifelerinde 2021 Şubat – 2022 Şubat ayları arasında iki kez fiyat değişikliğine gidildiğini belirtti:

“Mesken tüketici grubu için son bir yılda bu oran %65, Ticarethane ve Sanayi tüketici grupları için %140, Tarımsal Sulama tüketici grubu için ise %106’dır. Alçak gerilim seviyesinden bağlı Tek Zamanlı Mesken tarifesi için 01.01.2022 tarihinden sonra “Kademeli Tarife” uygulamasına geçilmiş olup günlük 7 kWh ve altındaki tüketimler düşük kademeli tarife ile; 7 kWh üzerindeki tüketimler ise yüksek kademeli tarife ile hesaplanmaktadır. Yüksek kademeli tarife, enerji birim fiyatı düşük kademeli tarifeye göre %70 oranında daha yüksektir.”

DEPSAŞ Enerji, son yıllarda yaşanan kuraklık, hidroelektrik santrallerinin üretimdeki payının azalması, pandemi kısıtlamalarından sonra enerji talebinin artması, elektrik üretiminde kullanılan doğal gaz ve kömürün dünya genelinde fiyatının yükselmesi, döviz kurundaki artış ve istikrarsızlığı; yüksek gelen elektrik faturalarının nedeni olarak gösteriyor.

Bölge özelinde ise, enerjinin özellikle mesken abone grubunda ısıtma ve soğutma amaçlı kullanılmasından dolayı mevsimsel geçişlerde tüketimlerin artış gösterdiğini savunuyor ve bu sebeple fatura tutarlarının yüksek olduğunu savunuyor.

DEPSAŞ Enerji, 2022 yılı içerisinde, yani bir buçuk ayda elektrik fatura bedelini ödemediği için elektriği kesilen tüketici sayısının 38 bin 148 adet olduğunu açıkladı. Bu sayının %70’ini mesken tüketicileri olduğunu belirten enerji dağıtım firması, geriye kalan yüzde 30’unu da diğer tüketici gruplarının oluşturduğunu belirtti.

Tüm ülke genelinde EPDK tarafından düzenlenen ve yayınlanan Ulusal Elektrik Tarifeleri uygulandığını belirten DEPSAŞ Enerji, Türkiye’nin bütün illerinden aynı elektrik fiyatlarının geçerli olduğunu, sadece abone gruplarına göre (mesken, sanayi, ticarethane vb.) fiyatların değişkenlik gösterdiği bilgisini de ekledi. BBC Türkçe