“100 bin TL yatırıp 400 bin TL kazanıp araba almış.”

“1 dolardan aldığım altcoin, 10 dolara çıktı.”

Bu gibi cümleleri yakın zamanda ne sıklıkla duydunuz? Türk lirasının her geçen gün değer kaybetmesiyle doğan devasa yatırım ihtiyacı, öncesinde döviz ve altın gibi varlıklar ile karşılanırken bir süredir diğer araçlardan daha riskli ancak kazanç oranı daha yüksek olan kripto paralarla karşılanmaya başladı. Haliyle heyecan uyandıran bu cümleler, hayatımızda gittikçe daha fazla yer edinir oldu.

Kripto para, daha önce hiç yatırım yapmayan kişilerden profesyonel yatırımcılara kadar ülkenin her kesiminden insanın buluştuğu bir yatırım aracına dönüşüyor. Özellikle genç nesilde, kripto paraya yatırım yapmak artık bir heyecandan çok gereksinim haline gelmiş bulunmakta. Zira maaşla zengin olmak bir yana ailelerinin kendilerine sunduğu hayat standardını sağlayamayacağından korkan üniversite öğrencileri, burs ve harçlıklarıyla coin almaya başladı.

Kripto paraya ilgi arttıkça bir yandan “Bu taktikle paranızı 10x yapın,” başlıklı YouTube videoları, yatırım tavsiyesi veren Twitter hesapları, Whatsapp ve Telegram grupları çoğalırken diğer yandan “Kripto para psikoloji bozuyor,” gibi manşetler de yaygınlaştı.

Peki, 100 bin TL ile 400 bin TL kazanmak mümkün mü?

Her borsada olduğu gibi altcoin borsasının da kazanan ve kaybeden tarafı var. Yatırımlarını dörde katlayanların yanı sıra mal varlığının çoğunu kaybedip depresyona girenlerin ve intihar edenlerin sayısı azımsanmayacak kadar fazla. Kripto paralar, bazı kişiler tarafından “kolay para” ya da “kumar” olarak tabir edilse de aslında çok stres barındıran ve herkes için kolaylıkla yönetilemeyen bir yatırım aracı. Yani kripto para değerlerinin insan psikolojisinden etkilendiği kadar insan psikolojisinin de kripto paralardaki hareketlerden oldukça etkilendiği söylenebilir. 

Kripto para borsasının uykusuzluk, kaygı ve öfkeye neden olduğunu belirten Psikolog Serhat Erdoğan, şu ifadeleri kullanıyor: 

“Kripto para borsası insanların ikili ilişkisini bozduğu gibi kaybedenlerden çok kazananların psikolojisi daha çabuk bozuluyor.”

Kripto para yatırımı yapan kişiler, özellikle ilk aşamalarda yatırımlarına inanmayan veya hor gören aile ve arkadaşlarıyla tartışmalar yaşayabiliyor. Para kazanmaya başladıklarında ise genelde algı değişiyor. 24 yaşındaki Bartu Özen, “Yıllar önce, ilk kripto para yatırımımı yaptığımda ailem gereksiz ve güvenilmez olduğunu söyleyerek benimle tartışıyordu,” diyor ve ekliyor “Şu anda onların adına yatırım yapmam için bana paralarını teslim ediyorlar.”

Fırsat kaçırma korkusu ne kadar etkili?

Psikolojide fırsatı kaçırma korkusu olarak nitelendirilen “Fear of Missing Out (FOMO)” ise özellikle gençleri uykusuz bırakan etkenlerden bir tanesi. Altcoin borsasının gece hareketli olması ve yüksek volatilitesi “Eğer uyursam treni kaçırabilirim,” hissini tetikliyor ve beraberinde anksiyeteyi getiriyor. Daha fazla kazanabilirim hırsı ise kişinin gün içinde devamlı fiyatları kontrol etmesine ve dolayısıyla zaman kaybına yol açabiliyor. Trendyol’da pazarlama biriminde çalışan 25 yaşındaki Cem Turan, durumu şöyle açıklıyor:

İnsanda anksiyeteyi tetikliyor çünkü piyasa 7/24 canlı ama sen 7/24 canlı değilsin. Volatilitesi çok fazla, gece uyurken piyasada çok fazla değişiklik olabiliyor. Bu yüzden FOMO yaşanıyor “Büyük bir artış olacak ve sen kaçırabilirsin, ah bunu da kaçırdık” hissi.”

Sürekli kontrol ihtiyacı, daha çok kendinden emin olmayan yatırımcılarda ortaya çıkıyor. Başkalarından aldığı tüyolarla yatırım yapan ve bilgi sahibi olmayan kişiler; panik, stres ve dolayısıyla kayıplarla daha çok karşılaşıyor. Bunun aksine detaylı araştırmalar yapan ve projeler ile grafikleri yorumlayarak altcoin’lere yatırım yapan insanlarda stres seviyesinin daha az olduğu gözlemleniyor. 

Ön araştırmaların süresi, her yatırımcı için değişebiliyor. Tek bir altcoin için 2-3 saat araştırma yapan da 1 hafta boyunca araştıran da mevcut. Şişecam’da çalışan 24 yaşındaki Kaan Uygun, “Bazen ön araştırma yapıp yatırım yapıyorum ardından araştırmaya devam edip kısa-orta-uzun kararı veriyorum. Bazen ön hazırlığım 6-7 günü geçiyor sonuçta para kaybetmek istemiyoruz,” diyor. Bartu Özen ise araştırma sürecini şöyle özetliyor:

“Haberler kripto para borsasında çok büyük değer taşıyor, ama hangi haberin ne tarz bir etki yaratacağını öğrenmek gerekiyor. Gelecek vaat ettiğini düşündüğüm coinleri araştırıyorum, grafiklerine ve arkasındaki takımın güvenilirliğine bağlı olarak karar veriyorum. Youtube ve Twitter’da uzun zamandır takip ettiğim büyük yatırımcıların görüşlerini dinliyorum. İnternetteki kripto para ile ilgili sayfalarda geziniyorum. Günümün yaklaşık 2-2,5 saatini harcıyorum.”
İyi bir araştırma, yatırımcıların “psikolojik bir savaş” olarak gördükleri yatırım sürecinde daha güvende hissetmelerine neden oluyor. Araştırmasına güvenen kişiler; psikolojik olarak yorulmadıklarını, aksine araştırmalarının karşılığını aldıkları zaman çok keyif aldıklarını ve bir kayıpla karşılaştıklarında çoğunlukla sakince telafi edebilecekleri diğer altcoin’lere odaklandıklarını belirtiyor. 

Ağır kayıpları önlemenin yolları neler? 

Bu kadar vakit harcanılan ve büyük umutlar beslenen yatırımlarda büyük kayıplara uğramamak için ise birtakım önlemler alınması gerekiyor. Altcoinlere yatırım yapmak isteyenlerin dikkat etmesi gereken en önemli noktalardan bir tanesi, hiçbir borsanın devamlı yukarı ya da aşağı ilerlemediği gibi kripto borsasının da inişleri ve çıkışlarının olacağını anlamak. Aşağı yönlü hareket dönemlerinde panik satışından uzak durmak, yukarı yönlü hareketi sabırla beklemek ve zararı durdurma önlemlerini uygulamak yatırımcılar için kazancın kapısını aralıyor. Öte yandan, yatırıma borç para ile girmemek, tüm mal varlığını tek bir kaynağa yönlendirmemek ve yatırım öncesi detaylı bilgi ve analiz sahibi olmak kritik önem taşıyor. Gülbahar Tanyeri/Pareto